Ιανουάριος- Μάιος 2020, τεύχος 103
Μετά την κατάρρευση του μετώπου στη Μικρά Ασία και την άτακτη υποχώρηση του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος από το Αφιόν Καραχισάρ (στα μέσα Αυγούστου του 1922), άρχισε και ο ξεριζωμός ενός μεγάλου μέρους του χριστιανικού πληθυσμού (Ελλήνων και Αρμενίων) προς τη μικρασιατική ακτή. Κατά τους υπολογισμούς του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ο πληθυσμός αυτός έφτανε τους 250.000.
Επίσης, στη Σμύρνη είχαν βρει καταφύγιο και 15.000 Αρμένιοι που συνωστίζονταν στα διάφορα ιδρύματα και σπίτια της αρμενικής κοινότητας.
Η καταστροφή της Σμύρνης άρχισε επτά ημέρες μετά την αποχώρηση και του τελευταίου ελληνικού στρατιωτικού τμήματος από τη Μικρά Ασία, στις 8 Σεπτεμβρίου 1922, με την είσοδο του ίδιου του Μουσταφά Κεμάλ, επικεφαλής του τουρκικού στρατού και των ατάκτων (Τσέτες). Η Σμύρνη παραδίδεται στις φλόγες, ενώ ένα όργιο σφαγών, βιασμών και λεηλασιών συνοδεύει τον αφανισμό της άλλοτε ανθούσας πολιτείας της Ιωνίας.
Κατά τη διάρκεια της φωτιάς, μεγάλος αριθμός των κατοίκων της Σμύρνης αλλά και των προσφύγων που έφτασαν σε αυτή -υπολογίζονται σε 30.000 αφίξεις την ημέρα- κατέκλισαν τη περίφημη προκυμαία «Κε» της Σμύρνης προς αναζήτηση σωτηρίας μέσω των ελληνικών πλοίων που αναμένονταν για τη μεταφορά τους στα απέναντι ελληνικά νησιά. Μάταια, όμως, καθώς τα ελληνικά πλοία δεν εμφανίστηκαν ποτέ, μιας και είχε δοθεί ελληνική βασιλική διαταγή που απαγόρευε στα ελληνικά πλοία να μεταφέρουν τους Έλληνες από τη Σμύρνη ή τα μικρασιατικά παράλια. Τελευταία ελπίδα σωτηρίας θα μπορούσε να είναι η προστασία από τα συμμαχικά πλοία.
Ωστόσο, η συμπεριφορά των Συμμάχων (Άγγλων, Γάλλων, Αμερικανών) υπήρξε πιο απάνθρωπη και απ’ αυτή των Τούρκων. Όχι μόνο εμπόδισαν τα έντρομα γυναικόπαιδα να ανέβουν στα πλοία για να σωθούν, αλλά πολλούς τους πέταξαν στη θάλασσα ή τους έκοψαν τα χέρια την ώρα που προσπαθούσαν να γαντζωθούν στα πλοία. Τα γεγονότα αυτά αναφέρθηκαν στην αμερικανική κυβέρνηση από τον τότε Αμερικανό πρόξενο στη Σμύρνη Τζόρτζ Χόρτον. Κι όμως, παρατηρεί ο ιστορικός Παύλος Καρολίδης, «θα αρκούσαν τότε ελάχιστες βολές από τα αγγλικά πλοία για να σωθεί η πόλη και να προληφθούν οι σφαγές και τα μαρτύρια του πληθυσμού».
Μέσα σε αυτήν την τραγική κατάσταση, συγκίνηση προκαλεί η εξαιρετική συμπεριφορά του καπετάνιου ενός ιαπωνικού πλοίου με το όνομα «Tokei Maru» (στα ιαπωνικά «tokei» σημαίνει ρολόι και «maru» θάλασσα).Ο Ιάπωνας καπετάνιος, το όνομα του οποίου δεν έχει εξακριβωθεί έως σήμερα, βλέποντας την τραγική κατάσταση και ανταποκρινόμενος στις εκκλήσεις των προσφύγων, διατάζει το πλήρωμά του να πετάξει όλο το εμπόρευμα στη θάλασσα και να ανεβάσει στο καράβι όσους περισσότερους γινόταν. Οι Τούρκοι αντιλαμβάνονται τις κινήσεις του και αντιδρούν. Περικυκλώνουν το πλοίο και του ζητούν να πετάξει στη θάλασσα τους πρόσφυγες. Η απάντηση του πλοιάρχου σθεναρή: «Εδώ είναι έδαφος της Ιαπωνίας. Κάθε απόπειρα να πληγεί το πλοίο ή οι επιβαίνοντες σε αυτό θα εκληφθεί ως απειλή κατά του αυτοκράτορα και προσβολή στην ιαπωνική σημαία, ενώ θα επιφέρει αντίποινα». Συγχρόνως, απειλεί τους Τούρκους με άμεση παρέμβαση του Ιάπωνα πρεσβευτή στη Κωνσταντινούπολη – παρέμβαση που κρίνεται αμφίβολη, μιας και ο κόμης Ουσίντα, πρέσβης της Ιαπωνίας στην Πόλη, ήταν πασίγνωστος για τις φιλοτουρκικές του πεποιθήσεις. Οι Τούρκοι υποχωρούν, και με αυτόν τον τρόπο ο καπετάνιος του «Tokei Maru» αποπλέει, σώζοντας από βέβαιη σφαγή 825 Έλληνες και Αρμένιους. Οι διασωθέντες έμαθαν την έκφραση «κοκόροϊταϊ» (πονάει η καρδιά μου). Αυτό φαίνεται πως είχε πει ο Ιάπωνας καπετάνιος βλέποντας το δράμα αυτών των ανθρώπων. Στη συνέχεια το πλοίο φτάνει στον Πειραιά, όπου και αποβιβάζει μέρος από τους διασωθέντες, ενώ αρκετοί αποβιβάστηκαν στη Θεσσαλονίκη. Αξίζει να αναφέρουμε πως το φορτίο του «Tokei Maru» αποτελείτο από μετάξι, πολύτιμα υφάσματα, δαντέλες αλλά και πορσελάνες πολύ μεγάλης εμπορικής αξίας.
Δημοσίευμα εφημερίδας του Πειραιά της περιόδου εκείνης αναφέρει φορτίο αξίας 200.000 λιρών Αγγλίας, σημερινά περίπου 48-50 εκατομμύρια ευρώ.
Ποιος ήταν ο ήρωας πλοίαρχος;
Εκατό χρόνια αργότερα το όνομα του πλοιάρχου και η τύχη του πλοίου είναι ακόμη άγνωστα.
Μια αναφορά στην εφημερίδα της εποχής «ΑΘΗΝΑΙ» για τον κύριο Λου και τη σωτήρια πράξη του είναι η μόνη αναφορά σε κάποιο στοιχείο του ονόματος του καπετάνιου που έσωσε ζωές στη Σμύρνη.
Μια σειρά από άρθρα του καθηγητή Σταύρου Σταυρίδη και η αναφορά του ομογενή καθηγητή και συγγραφέα-αρθρογράφου του «ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΡΥΚΑ» στη Νέα Υόρκη Dan Georgakas -ο οποίος έχει περιγράψει πώς η μητέρα του σε ηλικία 12 ετών και ο θείος του 11 ετών διασώθηκαν από τους Ιάπωνες το 1922- οδήγησαν τη Γιαπωνέζα καθηγήτρια Νanako Murata-Sawayanagi στη δεκαετή έρευνά της προς αναζήτηση του ήρωα πλοιάρχου. Η ίδια είχε ακούσει την ιστορία του πλοίου το 2007 από έναν Καβαλιώτη, γιο μιας εκ των γυναικών που σώθηκαν από το πλοίο αυτό. Η Nanako σπούδαζε τότε Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Σήμερα είναι καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Τόχο (Toyo) του Τόκιο.
Κανείς δεν ξέρει τι απέγινε αυτός ο άγνωστος ήρωας. Μόνο όσοι σώθηκαν τον κράτησαν στην καρδιά τους. «Αυτό πρέπει να είναι το πρόσωπο των αγγέλων», γράφει για τους Ιάπωνες ναύτες ο Dan Georgakas στο βιβλίο που καταγράφει την ιστορία της σωτηρίας της οικογένειάς του.
Λίγοι μόνο ερευνητές, όπως ο Σταύρος Σταυρίδης και η κυρία Nanako Murata-Sawayanagi, σκαλίζουν ακόμη τα αρχεία και τις πηγές προσπαθώντας να βρουν τα κομμάτια της ιστορίας που λείπουν.
Το 2016, στο πλαίσιο του 3ου Πανευρωπαϊκού Πρωταθλήματος Παραδοσιακού Τζούντο, με πρωτοβουλία του προπονητή τζούντο του «ΗΡΑΚΛΗ» και τεχνικό σύμβουλο του ΚΕΘΕΑ «ΙΘΑΚΗ» Αυγερινό Μαϊστρέλη, αναρτάται μια αναμνηστική πλακέτα στον χώρο του Include-Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας, στο πάρκο Ηρώων, στην Τριανδρία, προς τιμήν του άγνωστου Ιάπωνα πλοιάρχου.
Η ταινία κινουμένων σχεδίων «Tokei Maru»
Μαθαίνοντας τη συγκινητική ιστορία που κρύβεται πίσω από την αναμνηστική πλακέτα, ο κ. Ζάχος Σαμολαδάς, μέλος της Εταιρείας Σκηνοθετών και Προϊστάμενος Προγράμματος και Παραγωγών στη Δημοτική Τηλεόραση Θεσσαλονίκης TV100, θέλησε να κάνει γνωστή την ιστορία του πλοίου και του καπετάνιου του στο ευρύ κοινό αλλά και να αποτίσει φόρο τιμής στον άνθρωπο αυτό, που προσπερνώντας κώδικες και τον παραλογισμό της βίας, αντιμέτωπος με τη φωτιά, την απάθεια των Δυτικών και τον τρόμο των αθώων, έκανε μια μοναδική πράξη ηρωισμού.
Έτσι, δημιούργησε μια μικρού μήκους ταινία κινουμένων σχεδίων (animation) με τίτλο το όνομα του πλοίου, «Tokei Maru». Το animation και η σκηνοθεσία είναι του Ζάχου Σαμολαδά, τη μουσική έγραψε ο συνθέτης Ryan Camus που ζει στη Βοστώνη των ΗΠΑ και τη μετάφραση στα ιαπωνικά έκανε η κυρία Mio Kobayakawa.
Το σεμνό έργο φιλοτέχνησε ο Θανάσης Πάλλας, αναπληρωτής καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και μέλος της επιστημονικής ομάδας του Include.
Η ταινία, με διάρκεια 15’, προβλήθηκε στο Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών στο Καράτσι του Πακιστάν, στο Φεστιβάλ Ελληνικής Τέχνης «Τιμαρέτη» στη Νέα Υόρκη, στο Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Marin County στην Καλιφόρνια, στο Φεστιβάλ Μultimedia «Project Daidalos» στη Μύκονο, στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Σύμης και στο 7ο Διεθνές Φεστιβάλ Ψηφιακού Κινηματογράφου της Αθήνας, όπου απέσπασε βραβείο Καλύτερης Ταινίας Animation. Το τρέιλερ της ταινίας μπορείτε να δείτε στον σύνδεσμο https://vimeo.com/262653713.
Από την ταινία κινουμένων σχεδίων στο ντοκιμαντέρ
Το 2022, με τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την καταστροφή της Σμύρνης, τον ξεριζωμό 1,5 εκατομμυρίου Ελλήνων της Μικράς Ασίας και την ανταλλαγή των πληθυσμών από τις περιοχές πέριξ της Κωνσταντινούπολης, ο σκηνοθέτης Ζάχος Σαμολαδάς βρίσκεται στο τελικό στάδιο ενός ντοκιμαντέρ, ενώ ο μεγάλος του στόχος είναι, όπως έχει δηλώσει, η δημιουργία μιας ταινίας μεγάλου μήκους.
Στις μέρες μας, θα πρέπει να θυμηθούμε την άποψη πως «τα εγκλήματα που δεν τιμωρούνται είναι σίγουρο πως θα επαναληφθούν». Δυστυχώς, η άποψη αυτή επιβεβαιώνεται σήμερα, με τις συνθήκες που διαμορφώνονται με το προσφυγικό πρόβλημα. Πρόβλημα που έπειτα από σχεδόν 100 χρόνια έχει τον ίδιο πρωταγωνιστή, την Τουρκία του Ταγίπ Ερντογάν, που επαναλαμβάνει την αιματηρή ιστορία της χώρας του με στόχο να ξεπεράσει το πρότυπο του προγόνου του, Κεμάλ Ατατούρκ.
http://armenika.gr/istoria/82-istorikes-prosopikotites/953--ltokei-marur---------