Ο «ΑΓΓΛΟΣ ΠΡΟΞΕΝΟΣ» ΚΑΙ ΤΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ (1939-1944)

Νέες συγκλονιστικές αποκαλύψεις από τα αρχεία των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών.

Στην Ελλάδα για την περίοδο από την έκρηξη ως τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έχει γραφτεί μέχρι σήμερα μεγάλος αριθμός βιβλίων τόσο από εγχώριους όσο και από ξένους συγγραφείς.

Στη βιβλιογραφία, μάλιστα, που αναφέρεται στο Αιγαίο και ιδιαίτερα στα Δωδεκάνησα συνεχώς προστίθενται νέες εκδόσεις με απομνημονεύματα, ιστορήματα, ημερολόγια, άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά καθώς και προσφυγές σε αρχειακές πηγές κρατικών υπηρεσιών και ιδιωτών, ένα γνωστικό υλικό ασταμάτητα εμπλουτιζόμενο, που η ερμηνεία του ανάλογα και με τα νέα ευρήματα, μεταβάλλεται διαρκώς. Άλλωστε τις τελεσιδικίες στην Ιστορία τις επικαλούνται μόνο οι αρνητές της.

Ιταλικός χάρτης των Δωδεκανήσων με χάραξη των θαλασσίων συνόρων

Ανάμεσα, λοιπόν, στα δικά μας δωδεκανησιακά ιστορικά πονήματα και σε όσες - στρατιωτικού κυρίως περιεχομένου - μελέτες δημοσιεύθηκαν κατά καιρούς από αλλοδαπούς συγγραφείς, όπως από τον Γερμανό Peter Schenk, τον Άγγλο Anthony Rogers, τον Ιταλό Pietro Giovanni Liuzzi και άλλους, έρχεται να προστεθεί τελευταία μια ακόμη βαρυσήμαντη έκδοση του δικηγόρου Αθηνών Πέτρου Στ. Μακρή-Στάϊκου με τίτλο: « “Ο Άγγλος Πρόξενος”. Ο υποπλοίαρχος Noёl C. Rees και οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Ελλάδα - Μέση Ανατολή 1939-1944». Εκδόσεις Ωκεανίδα, Αθήνα 2011. (Σχήμα 23,5Χ17 εκ.) σελίδες 860.


Ο υποπλοίαρχος Noёl Rees

Επιδιώκοντας ο συγγραφέας του πολυσέλιδου αυτού βιβλίου να απαντήσει στο ερώτημα πώς αντιμετώπισαν οι Βρετανοί την Ελλάδα στα χρόνια 1939-1944 και ιδίως ο Τσώρτσιλ, η ηγεσία και οι αξιωματούχοι του Foreign Office, οι ποικίλες βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, τα στελέχη και οι πράκτορές τους, προσέφυγε στην έρευνα και αποκάλυψη των αρχείων του επικεφαλής των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών στην άλλα πλευρά του Αιγαίου πελάγους, τη Σμύρνη, υποπλοίαρχου Noёl Rees, ενός πραγματικού φιλέλληνα, ευφυούς και δυναμικού Άγγλου αξιωματικού. Η δράση του Rees στις μυστικές υπηρεσίες τον κράτησε στο σκοτάδι και, όπως σημειώνει ο Π. Μακρής-Στάϊκος (στο εξής: Π. Μ-Σ), δεν είναι διόλου τυχαίο πως στο μεγαλύτερο μέρος της σχετικής βρετανικής βιβλιογραφίας αναφέρεται απλά ως «Ο Άγγλος Πρόξενος», ενώ στην ελληνική βιβλιογραφία το όνομά του μνημονεύεται κάπως συχνότερα, συνήθως όμως παραλλαγμένο σε «Ρηζ», «Ρέις» κλπ.

Το δικό μας ενδιαφέρον εστιάζεται σε 77 μόνο σελίδες αυτού του βιβλίου (κεφάλαια 16ο-18ο, σελ.461-538), που είναι αφιερωμένες αποκλειστικά στα Δωδεκάνησα.

Μια πρώτη αποκάλυψη των προθέσεων των Άγγλο-Γάλλων για την τύχη των ιταλοκρατούμενων Δωδεκανήσων, μας δίνει ο Π. Μ-Σ, παρμένη από τα Βρετανικά Εθνικά Αρχεία, υπενθυμίζοντάς μας ότι στις 18-10-1939, λίγο μετά την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Τουρκία υπόγραψε στην Άγκυρα σύμφωνο αμοιβαίας βοήθειας με τη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία, παράλληλα δε και μυστικό στρατιωτικό σύμφωνο, όπου στο άρθρο 3 του κειμένου τα συμβαλλόμενα μέρη συμφωνούν και αναγνωρίζουν τη σημασία που έχει η εκ μέρους τους καθυπόταξη των Δωδεκανήσων. Η επιχείρηση θα πραγματοποιούνταν με τουρκικές δυνάμεις υπό τουρκική διοίκηση με τη ναυτική και αεροπορική συνεργασία των άλλων συμβαλλόμενων. Αργότερα, τον Ιούνιο του 1940, έγινε στη Χάιφα βρετανοτουρκική σύσκεψη, όπου οι Τούρκοι υποσχέθηκαν 2 ορεινές μεραρχίες και οι Βρετανοί αποβατικά σκάφη. Ανατράπηκαν βέβαια τα επιχειρησιακά αυτά σχέδια από τον Τσώρτσιλ μετά την επίθεση της Ιταλίας κατά της Ελλάδας. 

Οι Τούρκοι όμως επιμένουν και ζητούν να καταλάβουν τηVillanova (το σημερινό Παραδείσι της Ρόδου, το πλησιέστερο προς τις ακτές τους σημείο του νησιού) και την Κω, ενώ φάνηκαν πρόθυμοι να δουν τους Έλληνες να αναλαμβάνουν τα υπόλοιπα νησιά. Οι Άγγλοι διπλωμάτες βλέποντας και την ευνοϊκή για τους Έλληνες έκβαση της σύρραξης με τους Ιταλούς στο αλβανικό μέτωπο, αναγνώρισαν μεν τα ελληνικά δίκαια – λόγω της πληθυσμιακής σύνθεσης των νησιών αλλά και «διότι η Ελλάδα πολεμάει, ενώ η Τουρκία όχι» -, πλην όμως ισχυρίστηκαν ότι «από στρατηγική άποψη τα τουρκικά συμφέροντα είναι πιο ισχυρά και θα χρειαστεί απαραιτήτως να ικανοποιηθούν». Σκέφτονταν, άλλωστε, και το ενδεχόμενο της παράδοσης - κάτω από γερμανική πίεση - της ιταλικής Φρουράς των Δωδεκανήσων στους Τούρκους ως αντάλλαγμα για την ουδετερότητά τους.

Στη συνέχεια ο Π. Μ-Σ κάνει λόγο για την ίδρυση στο Κάιρο (Νοέμβριος 1940 - Φεβρουάριος 1941), με την αμέριστη συνδρομή του Γιάννη Καζούλη, του «Δωδεκανησιακού Τάγματος» από 450 εμφανισθέντες εθελοντές απόδημους Δωδεκανήσιους, σημειώνοντας πως το Τάγμα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα [;] της δημιουργίας του ελληνικού στρατού της Μέσης Ανατολής. Ακολούθως επανέρχεται στο διπλωματικό στάδιο, δημοσιεύοντας ανάμεσα σε άλλα και έγγραφο του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών Saracoḡlou, σύμφωνα με το οποίο: «Η τουρκική κυβέρνηση πιστεύει ότι τα Δωδεκάνησα πρέπει να τεθούν αποκλειστικά υπό τη βρετανική κυριαρχία, οι Έλληνες δεν πρέπει να συμμετάσχουν στην απελευθέρωσή τους και το status quo δεν πρέπει να θιγεί μέχρι το τέλος του πολέμου…..»! 

 
Οι αλλεπάλληλες παλινωδίες των Βρετανών ως προς την τύχη των Δωδεκανήσων θα συνεχιστούν και μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Γερμανούς. Στο παιχνίδι θα μπουν στη συνέχεια και οι Σοβιετικοί. Στις 16 Δεκεμβρίου του 1941 ο Βρετανός Υπουργός Εξωτερικών Anthony Eden (Ήντεν) επισκέπτεται στη Μόσχα τον Στάλιν κι εκείνος του εμφανίζει για υπογραφή ένα μυστικό πρωτόκολλο στα ρωσικά, με εδαφικές ρυθμίσεις στη μεταπολεμική Ευρώπη. 

Ειδικά για τα Δωδεκάνησα ο Στάλιν υποστήριξε πως πρέπει να επιστρέψουν (sic) στην Τουρκία, ενώ νησιά του Αιγαίου, ιδιαίτερης σημασίας για την Ελλάδα, πρέπει να δοθούν στην Ελλάδα, αποκαθιστώντας την στα παλιά της σύνορα. 

Ο Π. Μ-Σ δημοσιεύει από τα βρετανικά αρχεία ένα απόσπασμα διαλόγου μεταξύ των δυο ανδρών, όπως το κατέγραψε ο Eden:

«Eden: Σχετικά με τη θέση της Τουρκίας. Μπορούμε να κάνουμε τίποτα για να βελτιώσουμε την κατάσταση;

Στάλιν: Πέστε τους ότι θα πάρουν τα Δωδεκάνησα.

Eden: Αυτό είναι πολύ δύσκολο λόγω των Ελλήνων, καθώς τα νησιά κατοικούνται κατά κύριο λόγο από Έλληνες και ο ελληνικός λαός σχεδιάζει από καιρό να τα αποκτήσει.

Στάλιν: Δεν πρέπει να είστε τόσο αυστηρός, ακολουθώντας αυτή την αρχή της εθνικότητος. Και στην Ελλάδα υπάρχουν Τούρκοι.

Eden: Πιστεύετε ότι κάτι τέτοιο θα είχε επίδραση στους Τούρκους;

Στάλιν: Όλα αυτά τα νησιά αποκλείουν την έξοδο από την Τουρκία. Θα μπορούσατε να κανονίσετε μια ανταλλαγή των νησιών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία, έτσι ώστε μερικά να πάνε στη μία και μερικά στην άλλη.

Eden: Πριν από αρκετό καιρό, όταν πιστεύαμε ότι μπορούσαμε να καταλάβουμε τα Δωδεκάνησα, αρχίσαμε συνομιλίες με την Ελλάδα και την Τουρκία. Όμως, δεν πήγαν καθόλου καλά.

Στάλιν: Οι Τούρκοι θα ήθελαν, επίσης, την Αλεξανδρούπολη [Δεδέαγατς]. Όμως δεν πρέπει να προσβάλουμε τους Έλληνες. Αλλά θα μπορούσε να γίνει μια ανταλλαγή νησιών.

Eden: Σίγουρα το ζήτημα είναι εξεταστέο».

Το μυστικό πρωτόκολλο τελικά δεν το υπόγραψε ο Eden, επισημαίνοντας πως πρέπει να διαβουλευθεί πρώτα με την κυβέρνηση των ΗΠΑ και με τις κυβερνήσεις των βρετανικών κτήσεων. 

Σειρά όμως τώρα έχουν οι έμμονες ιδέες του Βρετανού Πρωθυπουργού Τσώρτσιλ, που πιστεύει πως η κατάληψη των Δωδεκανήσων θα δώσει την αναγκαία ώθηση στους Τούρκους για άμεση ή έμμεση συμμετοχή τους στον πόλεμο. Θα διαφωνήσει ωστόσο με την άποψη αυτή του Τσώρτσιλ ο Eden, ο οποίος γνωρίζει πολύ καλά την επιθυμία του ελληνικού λαού για ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων. Τα γεγονότα βέβαια εξελίσσονται με γοργούς ρυθμούς καθώς το 1943 έρχεται η πτώση του Μουσολίνι και η ανατροπή του φασιστικού καθεστώτος στην Ιταλία. 

Ακολούθως ο συγγραφέας μας μεταφέρει στον Σεπτέμβριο του 1943 για να κάνει μνεία της δράσης πια του Άγγλου Πρόξενου Noёl Rees. Μόλις ανακοινώθηκε η ιταλική συνθηκολόγηση ο Rees, που βρισκόταν μυστικά στη Ρόδο με άγνωστη αποστολή, θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει το νησί γιατί η παρουσία του είχε προδοθεί στους Γερμανούς. Οι τελευταίοι γνώριζαν ήδη από έμπιστο σ’ αυτούς πρόσωπο την κατασκοπευτική του δράση, όπως αποκαλύπτεται από απόρρητο έγγραφο της 28-9-43 της Γερμανικής Μεραρχίας Εφόδου της Ρόδου. 

Στο έγγραφο, που αντίγραφό του από τα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ δημοσιεύει ολόκληρο ο Π.Μ-Σ, αναφέρονται τα εξής: 

«Η βρετανική κατασκοπία διενεργείται, κυρίως, από την Τουρκία. Οι περισσότεροι πράκτορες δρουν μέσω των νήσων Σύμης, Κω, Ψερίμου και Καλύμνου, κατ’ εξοχήν ενδεδειγμένης για τον παραπάνω σκοπό λόγω γεωγραφικής θέσεως….». 

Τονίζει επίσης το ίδιο έγγραφο ότι επί τουρκικού εδάφους, τη δραστηριότητα των πρακτόρων διευθύνει ο Βρετανός μεγαλέμπορος [έτσι εμφανιζόταν παραπλανητικά] Ν. Rees, που έμενε παλαιότερα στη Ρόδο. O Rees μετά την είσοδο της Ιταλίας στον πόλεμο εγκατέλειψε τη Ρόδο και την έπαυλή του στα Τριάντα, η οποία ήδη είχε ερευνηθεί εξονυχιστικά από την ιταλική Μυστική Αστυνομία, χωρίς να βρεθούν αποδείξεις για την κατασκοπευτική του δραστηριότητα.

Συνεχίζοντας ο συγγραφέας Π.Μ-Σ. την έρευνά του καταγράφει τα συμβάντα που ακολούθησαν λίγο πριν τη γερμανική κατοχή των Δωδεκανήσων, όπου η διεξαγωγή σ’ αυτά επιχειρήσεων Βρετανικών και Ελληνικών Δυνάμεων Καταδρομών συνεπαγόταν για τον N. Rees πρόσθετα καθήκοντα, αφού αμέσως διορίστηκε εκπρόσωπός τους στη Σμύρνη. Μετά την κατάληψη της Ρόδου από τους Γερμανούς θα έρθει η σειρά της Κω-κυρίως λόγω του αεροδρομίου της- αλλά και της Λέρου, με τη μεγάλη υποθαλάσσια ναυτική της βάση. 

Με εξαίρεση το Καστελόριζο και τη Σύμη, που οι Βρετανοί καταδρομείς κατόρθωσαν να αφοπλίσουν την εκεί ιταλική φρουρά, τα γεγονότα στην Κω και τη Λέρο ακολούθησαν το γνωστό στην πολεμική ιστοριογραφία διαφορετικό δρόμο. Στη Σμύρνη θα σημάνει συναγερμός. Μετά την απόβαση των ανεπαρκών αγγλικών δυνάμεων στην Κω και την επακολουθήσασα κατάληψη του νησιού από τα γερμανικά στρατεύματα, που με πολλή σαφήνεια περιγράφει ο Π. Μ-Σ., θα ακολουθήσει η φυγάδευση των Βρετανών προς τις απέναντι τουρκικές ακτές και ιδιαίτερα στο Bodrum (Αλικαρνασσό). Ο Rees αναλαμβάνει τόσο τη φροντίδα τους όσο και τον εφοδιασμό της Λέρου με πυρομαχικά ενόψει της επικείμενης γερμανικής επίθεσης. Ο ίδιος θα δημιουργήσει στις τουρκικές ακτές και βάσεις ασυρμάτου με Έλληνες ασυρματιστές, για επικοινωνία με τα κοντινά νησιά, που θα χρησιμεύσουν στην κατασκοπία. 

Τις μέρες εκείνες εμφανίζεται στο προσκήνιο ο νεαρός δικηγόροςΓιώργος Σαμάρκος, ο άνθρωπος του Ν. Rees στην Αλικαρνασσό. Από τις 7 Οκτωβρίου του 1943 αρχίζει τα βραδινά ταξίδια με καΐκι για την Κω. Το καΐκι του αφήνει εκεί και επιστρέφει την επόμενη νύχτα για να παραλάβει τους άγγλους φυγάδες που εκείνος έχει συγκεντρώσει. 

Ακολουθεί η μεταφορά τους στο Καστελόριζο. Οι τελευταίοι 8 Βρετανοί εγκαταλείπουν την Κω στις 5 Δεκεμβρίου του 1943. 

Για τον Σαμάρκο ο συγγραφέας Π. Μ-Σ. σημειώνει στη σελίδα 160 υποσημ. 46 του βιβλίου του ότι ήταν ήδη γνωστός στη Γερμανική αντικατασκοπία, αφού σε αναφορά της Μεραρχίας Εφόδου της Ρόδου (28-9-1943), προερχόμενη από τα αρχεία των ΗΠΑ, περιγράφεται ότι: «είναι περίπου 26-28 ετών, φέρεται ως πολύ τολμηρός, έξυπνος και νοήμων. Μιλάει αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά και πολλές γλώσσες της Ανατολής. Λέγεται δε ότι διαθέτει εξαιρετική οργανωτική ικανότητα….». 

 
Αλλά και στη Λέρο ψυχή της κατασκοπίας εις βάρος των Ιταλών ήταν ο λόγιος γυμνασιάρχης Μιχαήλ Σαμάρκος, αδελφός του Γιώργου Σαμάρκου (Βλέπε το βιβλίο του: Λέρος, η Μάλτα του Αιγαίου, Χρονικό 1912-1948, 2001), ενώ στην Κάλυμνο, συνεργάτες των αδελφών Σαμάρκου υπήρξαν ο μετέπειτα δήμαρχος Αντώνης Μαυρικάκης και ο Νίκος Ρήγας. Στη Ψέριμο δρούσαν οι αδελφοί Τρικοίλη με τη ψαρόβαρκά τους, την «Παλαμίδα», ταχυδρόμο μεταξύ Λέρου, Καλύμνου και Τουρκίας. Στη Ρόδο δραστήρια μορφή της Intelligence Service Μέσης Ανατολής ήταν ο Συμιακός Φώτης Κατσουράκης κ.ά. 

Τέλος στην Κω, σύμφωνα με την προ ετών δική μου έρευνα και καταγραφή που προφανώς αγνοεί ο Π. Μ-Σ., αναπτύχθηκαν από τον Νοέμβριο του 1943 δυο παράλληλα, αλλά με ανεξάρτητη δράση δίκτυα κατασκοπίας και συνδέσμου με το Συμμαχικό κλιμάκιο της Αλικαρνασσού (Γ. Σαμάρκο και Ν. Ρήγα). Οι «σύνδεσμοι» του πρώτου δικτύου στην πόλη της Κω ήταν οι: Αντώνης Βραχνάς, Παντελής Τριπολίτης, Βαγγέλης Σταυράκης, ο Επιλοχίας χειριστής ασυρμάτου Στέφανος Παπαδημητρίου(με το ψευδώνυμο Βαγγέλης Καλαμπάκας), τα αδέλφια Γιαννακός και Ζαχαρίας Παπαζαχαρίου, ο αντιφασίστας Ιταλός Διοικητής της Αστυνομίας Dante Zucchelli, στην Αντιμάχεια και Καρδάμενα ο Ζαχαρίας Οικονόμου, στο Πυλί ο Δημήτρης Χατζηάμαλλος κ.ά. Στο δεύτερο δίκτυο πληροφοριών θα συνεργαστούν στην πόλη της Κω οι: Νίκος Γεωργιάδης, ΜιχάληςΚουγιουμζής, Γεράσιμος Ματθαίος, οι δικηγόροι Μάνος Παρθενιάδηςκαι Γιώργος Κουτσουράδης, Δημήτρης Οικονόμου στο Πυλί, ΓιάννηςΦάκκος στην Αντιμάχεια, Γιάννης Σοφός στην Καρδάμενα, ΝίκοςΦουρτούνης στην Κέφαλο κ.ά.[ Βλέπε περισσότερα στο σύγγραμμά μου:Ιστορία της Νήσου Κω. Αρχαία-Μεσαιωνική-Νεότερη. Έκδοση Δήμου Κω, 1990, σ.571-585]. 

Συνεχίζοντας την αφήγησή του ο Π. Μ-Σ. παραθέτει τηλεγράφημα του Τσώρτσιλ προς τον Eden με ημερομηνία 20-10-1943, στο οποίο ο Βρετανός Πρωθυπουργός τονίζει: «Παραμένω πεπεισμένος σχετικά με την ιδιαίτερη σημασία που θα έχει για μας το να αποκτήσουμε ένα πάτημα στο Αιγαίο, με την κατάληψη της Ρόδου, την ανακατάληψη της Κω, τη διατήρηση της Λέρου και τη δημιουργία μιας αποτελεσματικής αεροπορικής και ναυτικής υπεροχής στα νερά αυτά. Βλέπουν οι Ρώσοι με συμπάθεια την προσπάθειά μας να κρατήσουμε τη Λέρο και να καταλάβουμε τη Ρόδο; 

Αντιλαμβάνονται την επίδραση που θα έχει αυτό στην Τουρκία και το πώς δημιουργείται η δυνατότητα μιας ναυτικής προέλασης στη Μαύρη Θάλασσα;». Ενώ οι Αμερικανοί αδιαφορούν για το Αιγαίο, οι Σοβιετικοί τελικά συμφωνούν. Έτσι οι Eden και Μολότοφ υπογράφουν διμερές πρωτόκολλο, κατά το οποίο η Τουρκία καλείται να εισέλθει στον πόλεμο μέχρι το τέλος της χρονιάς και να παραχωρήσει στους Βρετανούς αεροπορικές βάσεις και ό, τι άλλο της ζητηθεί.

Στη Λέρο όμως ο κλοιός αρχίζει να γίνεται όλο και πιο ασφυκτικός. Μετά τα ηρωικά κατορθώματα του αντιτορπιλικού «Αδρίας» η γερμανική απόβαση θα μετατρέψει το νησί σε κόλαση. Ώσπου στις 16 Νοεμβρίου του 1943 οι Ναζί γίνονται πια κύριοι και της «Μάλτας του Αιγαίου». Τώρα το έργο της διαφυγής από εκεί και της διάσωσης των Βρετανών στρατιωτικών αναλαμβάνουν οι άνθρωποι του N. Rees, με βασικό συνεργάτη τους τον Ροδιακής καταγωγής Ανθυπολοχαγό Στέφανο Καζούλη που υπηρετούσε στη SBS (Βρετανική Μονάδα Καταδρομέων, οι οποίοι μεταφέρονταν με πλωτά μέσα).

Στο τελευταίο κεφάλαιο που μας μιλάει για τα Δωδεκάνησα, ο Π. Μ-Σ., μας αναφέρει και πάλι τον Τσώρτσιλ, που επιμένει να χρησιμοποιηθεί η Τουρκία για την κατάληψη των νησιών αυτών. Τις απόψεις του Τσώρτσιλ σεκοντάρουν βέβαια και οι Τούρκοι ιθύνοντες, που φλερτάρουν πότε με τους Βρετανούς και πότε με τους Γερμανούς για να αντλήσουν δικά τους εθνικά ωφελήματα. Κλείνει δε με την πολύ ενδιαφέρουσα επισήμανση ότι μόλις «στις 23 Φεβρουαρίου του 1945 ο πονηρός “Τούρκος” κηρύσσει-φραστικά και μόνο-τον πόλεμο κατά του Γ΄ Ράιχ που τώρα οδεύει προς το τέλος του. Ο Ινονού θέλει τη χώρα του παρούσα στην ιδρυτική Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών, η οποία πρόκειται να συγκληθεί στο Σαν Φρανσίσκο τον επόμενο μήνα».

Άξιος επαίνου είναι ο συγγραφέας Πέτρος Στ. Μακρής-Στάϊκος για την κοπιαστική συλλογή και καταγραφή νέων τεκμηρίων από πλήθος πρωτογενών ιστορικών πηγών, όπως μαρτυρεί και το 50σέλιδο Παράρτημα του βιβλίου του. Πιθανόν αυτό το πλούσιο σε λεπτομέρειες και τολμηρό στην ανάλυσή του σύγγραμμα, που δεν περιορίζεται μόνο στα Δωδεκάνησα αλλά αγκαλιάζει ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο, να είναι ικανό να προκαλέσει σοβαρό διάλογο και προβληματισμό. Αναμφίβολα πάντως τέτοιες εκδόσεις εμβαθύνουν τις γνώσεις μας για τα ατέλειωτα γεγονότα της Κατοχής και προάγουν έτσι δυναμικά τη Νεότερη Ελληνική Ιστοριογραφία.


http://vhatzivasileiou.blogspot.gr/2012/05/1939-1944.html

http://dia-kosmos.blogspot.gr/